Theo số liệu tổng hợp của Cục Thú y từ đầu năm 2023 cho đến nay cả nước đã xảy ra 06 ổ dịch Nhiệt thán tại 03 tỉnh Hà Giang, Điện Biên và Lai Châu với tổng số trâu, bò mắc bệnh và tiêu hủy là 200 con; đặc biệt hiện đã ghi nhận 17 người mắc bệnh Nhiệt thán (còn gọi là bệnh Than).
Bệnh Nhiệt Thán hay còn có tên gọi khác là bệnh Anthrax sảy ra cấp tính hoặc quá cấp tính trên trâu bò, đây là một loại bệnh truyền nhiễm nguy hiểm gây sốt cao ở hầu hết các loại động vật máu nóng. Bệnh này có đặc điểm nhiễm trùng máu, bại huyết gây ra cái chết cho con vật rất nhanh. Hiện nay bệnh Nhiệt Thán có thể lây lan cho nhiều loài động vật khác nhau gây thiệt hại lớn đến kinh tế của các hộ gia đình chăn nuôi. Đây là bệnh truyền nhiễm cấp tính rất nguy hiểm, thuộc Danh mục bệnh phải công bố dịch; bệnh lây truyền giữa động vật và người; bệnh động vật cấm giết mổ và chữa bệnh. Tiềm ẩn nguy cơ dịch bệnh bùng phát qua con đường vận chuyển các sản phẩm động vật và động vật mang mầm bệnh từ các ổ dịch vận chuyển vào địa bàn huyện, tỉnh làm phát sinh dịch bệnh.
Tại Lào Cai, nhiều năm trước đây bệnh Nhiệt thán đã từng xảy ra tại các huyện Bắc Hà, Bảo Thắng, Si Ma Cai, Mường Khương, vi khuẩn Nhiệt thán vẫn tiềm ẩn trong môi trường (đặc biệt tại các khu vực chôn động vật mắc bệnh Nhiệt thán) vẫn có nguy cơ dịch bệnh tái phát từ các ổ dịch cũ hoặc động vật, sản phẩm động vật mang mầm bệnh vận chuyển vào địa bàn tỉnh, làm phát sinh dịch bệnh.
(Dấu hiệu nhận biết bệnh nhiệt thán ỏ trâu bò, Nguồn http://kythuatnongnghiep.com)
Nhằm tăng cường công tác phòng, chống ứng phó với bệnh Nhiệt thán trên địa bàn huyện Văn Bàn ngày 28/6/2023, UBND huyện đã ban hành văn bản số 980/UBND-NLN; trong đó giao UBND các xã, thị trấn phối hợp với Phòng Nông nghiệp và PTNT; Trung tâm dịch vụ nông nghiệp, Trạm thú y huyện tuyên truyền cho người dân về dấu hiệu và tính chất nguy hiểm của bệnh Nhiệt thán; không tự ý vận chuyển, giết mổ gia súc, bán, cho tặng, ăn thịt gia súc mắc bệnh, nghi mắc bệnh; khai báo với chính quyền cơ sở và cơ quan thú y (Trạm Thú y huyện) ngay sau khi phát hiện gia súc có dấu hiệu bất thường, chết và có các biểu hiện của bệnh Nhiệt thán. Thực hiện nghiêm các biện pháp phòng, chống dịch bệnh trên đàn vật nuôi theo Thông tư số 07/2016/TT-BNNPTNT ngày 31/5/2016 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn quy định về phòng, chống dịch bệnh động vật trên cạn, Kế hoạch số 07/KH-UBND ngày 13/01/2023 về phòng, chống dịch bệnh nguy hiểm ở gia súc, gia cầm và dịch bệnh động vật thủy sản huyện Văn Bàn năm 2023; trường hợp phát hiện gia súc nghi ngờ mắc bệnh, cần báo ngay về UBND huyện để phối hợp điều tra, xử lý và lấy mẫu xét nghiệm theo quy định.
Một số đặc điểm của bệnh Nhiệt thán
- Bệnh Nhiệt thán (Anthrax) là bệnh truyền nhiễm cấp tính nguy hiểm của các loài động vật máu nóng (gia súc, động vật hoang dã) và con người. Bệnh gây ra bởi vi khuẩn Bacillus anthracis thuộc giống Bacillus, họ Bacillaceae. Khi gặp điều kiện bất lợi ở ngoài môi trường, vi khuẩn Bacillus anthracis sẽ sinh nha bào; nha bào Nhiệt thán có thể tồn tại nhiều năm trong môi trường tự nhiên; Sức đề kháng của vi khuẩn: Vi khuẩn Nhiệt thán bị tiêu diệt ở 50°C - 55°C trong 15-40 phút, 75°C trong 01-02 phút, trong phủ tạng động vật chết 1-2 tuần. Nha bào của vi khuẩn Nhiệt thán có sức đề kháng rất cao, đun sôi ở 100°C tồn tại trong 15 phút, hấp ướt 121°C trong 15 phút, sấy khô 150°C trong 60 phút. Các chất sát trùng có thể tiêu diệt vi khuẩn như beta-propiolactone, ethylene oxide hoặc chất sát trùng pha đặc như phoóc-môn 1% trong 2 giờ, axit fenic 5% trong 24 giờ, nước vôi đặc trong 48 giờ,...
Nguồn bệnh và đường truyền lây: Loài mắc: Các loài động vật ăn cỏ như trâu, bò, ngựa, dê, cừu, hươu, nai; động vật ăn tạp như lợn nhà, lợn rừng; động vật ăn thịt như chó, mèo cũng có thể bị mắc bệnh Nhiệt thán. Người có thể mắc bệnh do vi khuẩn Nhiệt thán hoặc nha bào Nhiệt thán xâm nhập vào cơ thể thông qua vết thương hở trên da hoặc ăn thịt gia súc mắc bệnh Nhiệt thán hoặc hít phải nha bào Nhiệt thán trong môi trường. Nguồn bệnh: Các chất bài tiết, dịch tiết, máu từ hậu môn, mũi, miệng, phủ tạng, cơ quan sinh dục, dịch mật, nước tiểu, sữa của động vật mắc bệnh.
Ở ngoài môi trường, đặc biệt ở những nơi chôn động vật mắc bệnh Nhiệt thán hoặc nơi bị nhiễm chất bài tiết của động vật mắc bệnh, vi khuẩn Nhiệt thán sẽ sinh nha bào để tồn tại trong thời gian dài; giun đất ăn phải nha bào rồi đùn lên mặt đất theo phân; nha bào sẽ theo nước mưa phát tán đi xa, bám vào cây cỏ, động vật ăn cỏ và ăn phải nha bào; khi vào đường tiêu hóa, nha bào đi vào mạch máu thông qua niêm mạc đường tiêu hóa bị tổn thương (do ký sinh trùng hoặc ngoại vật), phát triển thành vi khuẩn và gây bệnh. Ngoài ra, động vật khỏe mạnh có thể hít phải bụi có nha bào Nhiệt thán, nha bào xâm nhập đường hô hấp, phát triển thành vi khuẩn Nhiệt thán, từ đó xâm nhập vào các cơ quan, tổ chức trong cơ thể gây bệnh. Đường truyền lây: Chủ yếu qua đường tiêu hóa và hô hấp do động vật khỏe mạnh hít hoặc ăn phải nha bào Nhiệt thán trong quá trình chăn thả tự do ngoài bãi chăn.
Triệu chứng lâm sàng: Thời gian ủ bệnh trung bình từ 3 đến 7 ngày, một số trường hợp có thời gian ủ bệnh ngắn từ vài giờ đến 2 ngày; lợn ủ bệnh từ 1 đến 2 tuần. Gia súc mắc bệnh Nhiệt thán thường có biểu hiện lưỡi lè ra ngoài, phần bụng chướng to, lòi dom, các lỗ tự nhiên như mồm, mũi, hậu môn, cơ quan sinh dục chảy dịch nhầy lẫn máu sẫm màu khó đông hoặc không đông.
Loài nhai lại :Thể quá cấp tính: Thể bệnh này thường gặp ở trâu, bò, dê, cừu. Con vật sốt cao từ 40,5°C đến 42,5°C, run rẩy, thở gấp hoặc khó thở, các niêm mạc đỏ ửng hay tím bầm, nghiến răng, thè lưỡi, đầu gục xuống, mắt đỏ, đi loạng choạng, đứng không vững, con vật co giật toàn thân. Một số trường hợp quan sát thấy con vật nhảy xuống ao hoặc đâm sầm vào bụi rậm, ngã quỵ rồi chết. Con vật chết nhanh sau khi xuất hiện triệu chứng từ một đến vài giờ. Nhiều trường hợp con vật chết khi chưa có triệu chứng của bệnh. Sau khi chết, các lỗ tự nhiên (miệng, lỗ mũi, hậu môn và cơ quan sinh dục) chảy máu đen và khó đông. Thường quan sát thấy xác chết cứng không hoàn toàn. Thể cấp tính: Thể bệnh này thường gặp ở trâu, bò, cừu, ngựa. Con vật sốt cao từ 40°C đến 42°C, tim đập nhanh, thở nhanh, niêm mạc đỏ thẫm. Trong thời gian sốt, con vật đi táo; khi thân nhiệt hạ, đi ỉa chảy, có thể quan sát thấy phân màu đen lẫn máu, nước tiểu lẫn máu; mồm, mũi có bọt màu hồng lẫn máu; hầu, ngực và bụng bị sưng, nóng; sản lượng sữa giảm, những con có chửa bị sảy thai. Chảy máu ở các lỗ tự nhiên như miệng, mũi, hậu môn và lỗ sinh dục; con vật thường chết sau 1 - 3 ngày. Thể á cấp tính: Thể bệnh này thường gặp ở chó, mèo và lợn. Con vật thường mắc bệnh qua đường tiêu hóa do ăn phải thức ăn nhiễm nha bào Nhiệt thán. Con vật sốt cao, biếng ăn hoặc bỏ ăn, nôn mửa, ỉa chảy hoặc táo bón; xuất hiện các ung sưng thủy thũng dưới da ở cổ, họng, vai, có thể lan rộng; những chỗ da mỏng thường sưng, nóng rồi cứng lại, không đau, về sau chỗ da sưng bị loét và chảy nước hơi vàng, có lẫn ít máu; niêm mạc mắt, miệng, hậu môn màu đỏ. Thể ngoài da: Thể bệnh này con vật có các ung Nhiệt thán ở vùng cổ, mông, ngực. Ban đầu trên da có các vùng sưng, nóng, đau, về sau lạnh dần, không đau, giữa ung nhiệt thán bị thối, có lúc thành mụn loét màu đỏ thẫm, chảy nước vàng.
Ngựa: Có biểu hiện sốt từ 41°C đến 42°C, đau bụng dữ dội, khó thở. Con vật run rẩy, nước tiểu lẫn máu, phân lẫn máu và mủ, mũi và miệng có thể chảy máu, con vật chết nhanh, sau khi chết bụng chướng to, lòi dom.
Lợn: Sưng hầu, có khi lan xuống cả ngực, bụng, lên mặt. Chỗ sưng có màu đỏ sẫm, tím bầm. Lợn khó nuốt, khó thở, không kêu được.
Bệnh tích: Bệnh tích chủ yếu là hạch hầu, hạch trước vai, hạch đùi sưng to và tụ máu; thịt tím tái thẫm máu; lách sưng to, tím sẫm và nát nhũn như bùn; máu đen, không đông ở các xoang cơ thể; da vùng cổ, ngực, hông có nhiều mụn loét màu đỏ thẫm, có dịch màu vàng.
- Phòng bệnh bắt buộc bằng vắc-xin
- Đối tượng tiêm phòng: Trâu, bò, ngựa, dê, cừu:
- Phạm vi tiêm phòng: Thực hiện tiêm phòng vắc-xin Nhiệt thán cho gia súc tại vùng có ổ dịch cũ, vùng bị dịch uy hiếp và địa bàn có nguy cơ cao do cơ quan quản lý chuyên ngành thú y xác định; tiêm phòng trong vòng ít nhất 10 năm liên tục tính từ năm có ổ dịch Nhiệt thán cuối cùng.
- Cách phòng và trị bệnh nhiệt thán: Khi phát hiện gia súc bị mắc bệnh Nhiệt thán thì phải thông báo tới cơ quan thú y để kiểm soát dịch bệnh chặt chẽ, cách ly những con gia súc bị bệnh ra khỏi đàn, khi gia súc bị bệnh tuyệt đối không được mổ thịt và vận chuyển con vật qua nơi khác để tiêu thụ.
Phun tiêu độc khử trùng chuồng trại bằng 1 trong các loại thuốc sát trùng đặc trị như: BIOKON, BIOXIDE, NOVACIDE, NOVASEPT, NOVADINE, NOVAKON, NOVA-MC.A30.
Những chuồng có gia súc bị nhiễm bệnh cần phải đốt hết rơm, phân gia súc và nạo sạch lớp đất trên cùng đem chôn tiêu độc cho sạch. Xác gia súc chết phải đem thiêu ở hố chôn sâu. Tuyệt đối không được mổ khám xác gia súc bị bệnh để tránh tình trạng bệnh lây lan.
Bệnh Nhiệt thán có thể lây lan sang cả con người nên những người không có trách nhiệm không được tiếp xúc với chuồng nuôi bị nhiễm bệnh, không được ăn thịt súc vật bị bệnh… nếu người đã tiếp xúc với gia súc bị bệnh phải sát trùng thật kỹ để tránh mang mầm bệnh ra bên ngoài.
Phòng bệnh bắt buộc tiêm phòng vắc-xin một lần trong một năm, ngoài ra cần thực hiện tiêm phòng bổ sung.